Staklenici

Oduševljenje za egzotične biljke zahvatilo je najpre aristokratiju severne Evrope u 16 veku. Kako ti dragoceni uvozni artikli ne bi uginuli od hladnoće na koju nisu navikli, vlasnici su za njih gradili “zimske kuće” – velike šupe, u kojima su bile postavljene peći. Tu je biljkama pretila veća opasnost da ih ubije dim iz peći nego vremenske prilike.
 
    U 17 veku nastala je pomama za uzgojem pomorandži i za njih je trebalo osigurati zaštitu zimi. Najpre su to bile drvene zgrade, koje su se podizale svake jeseni i rušile u proleće. 1620 godine jedna je sagrađena za Electora Palatina iz Heidelberga kako bi zaštitila 430 stabala. Nakon kratkog vremena te su privremene oranžerije zamenjene stalnim, često veoma lepim zgradama od kamena. U nekima su bili i saloni za bankete.

 
    18 vek doneo je razvoj staklenika u botaničkim vrtovima i kod bogatih privatnih vlasnika koji su služili za čuvanje tropskih egzotičnih biljaka koje su počele stizati sa Istoka iz Afrike i iz Amerike. Nisu svi privatni skupljači bili plemići: u drugoj polovini 18 veka vrt u East Hamu u Londonu, koji je uživao glas da poseduje više retkog bilja nego ijedan vrt u Evropi, osnovao je kvekerski lekar iz Yorkshirea, Dr. John Fothergill. U njegov staklenik dug oko 80 metara moglo se doći iz kuće.
 
    Ti prvi staklenici jedva da su bili vredni egzotičnog bilja koje se u njima čuvalo. Bili su premračni i nepravilno grejani. Iako se staklo upotrebljavalo i za krov, umesto, kao ranije, samo za južni zid, mnogo se svetla gubilo, jer je staklo bilo mutno, iskrivljeno i izrađeno u malim pločama.
 
    Razvoj grejanja tekao je veoma sporo. Prvobitne peći ili otvorene kamine postepeno je zamenio sistem cevi, kroz koje je prolazio dim i vreo vazduh iz peći postavljenih vani. Sve do 1820 godine sistemu grejanja vrućom vodom nije se posvećivala posebna pažnja, iako je sistem grejanja toplim cevima bio u upotrebi još 40 godina kasnije.
 
    Pouzdaniji načini grejanja uz poboljšanje proizvodnje ravnog stakla podudara se sa pomamom za egzotičnim biljem, koja je vladala sredinom 19 veka. Osteljivim biljkama iz tropskog područja bili su potrebni bolji staklenici koji su, sa svoje strane, izazvali potražnju za novim vrstama biljaka. Nikad stakleničke biljke nisu bile tako omiljene. Viktorijanci su kupovali na hiljade staklenika.
 
    Sredinom 19 veka, za rast oko tri četvrtine biljaka koje su uvežene u Britaniju bile su potrebne grejane prostorije. Na prelazu veka došlo je preokreta: vrtovi oko kuća ponovo su stekli naklonost i skupljači su se okrenuli prema biljkama otpornim na hladnoću. Palme i paprati još uvek se prodaju, ali na tržištu orhideja došlo je do krize.
 
    Od tada je nastupila korenita promena: većina lončanica ušla je u kuću. Uzgojeni su novi varijeteti egzotičnih biljaka čije su potrebe mnogo manje nego od prethodnih. Istovremeno, kuće su postale svetlije, čišće i toplije.
 
    Polovinom dvadesetog veka domišljati arhitekti shvatili su da je život u društvu sa biljkama život kakav ljudi vole živeti, pa su projektovali sobe koje isto toliko traže biljke kao i oni koji u njima žive.
 
    Takve sobe podsećaju na engleske sobe za bankete – oranžerije iz 17 veka, ili sobe kakve je zamišljao Sir Hugh Platt (1552 – 1611) u svojoj knjizi Rajski Vrt “Smatram da je najlepše i najugodnije – pisao je – imati otvorenu galeriju, veliku sobu ili drugu prostoriju otvorenu prema istočnom ili zapadnom suncu zasađenom mirisnim biljkama”. Na svakom prozoru bili bi okviri ispunjeni cvećem, ruzmarin bi rastao iz poprečne grede, a penjačice, puzavice bi prekrivale plafon. Kao da opisuje sobe za biljke ili zimske sobe posebno drage “skandinavcima”, koji su bili vrlo uspešni u projektovanju tih soba. Njihovi arhitekti uspeli su uskladiti potrebe biljaka i ljudi tako da u sretnom zajedništvu i u mnogo većoj raskoši nego što je Sir Hugh ikada mogao sanjati.